Δέσποινα Σπανού, Διευθύντρια Γραφείου του Έλληνα Αντιπροέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Μαργαρίτη Σχοινά

Δέσποινα Σπανού, απόφοιτη 1988, Β΄ Αρσάκειο-Τοσίτσειο Λύκειο Εκάλης

Αγαπητή κ. Σπανού, σας ευχαριστούμε θερμά για την πρόθυμη ανταπόκρισή σας να μας παραχωρήσετε μια συνέντευξη για τη στήλη των διακεκριμένων απόφοιτων του κοινωνικού δικτύου των Αρσακείων – Τοσιτσείων Σχολείων. Από ποιο Σχολείο αποφοιτήσατε;

Αποφοίτησα από το Β΄ Αρσάκειο-Τοσίτσειο Λύκειο μετά από 12χρονη φοίτηση στο Σχολείο της Εκάλης. Είμαι “Αρσακειάκι” της εποχής όταν το Αρσάκειο ήταν ακόμη σχολείο θηλέων. Έζησα όμως τη φάση μετάβασης του σχολείου μας σε μεικτό –τα πρώτα αγόρια έκαναν την εμφάνισή τους στο δημοτικό μέχρι σταδιακά να φτάσουν στο λύκειο. Όταν αποφοίτησα, τα αγόρια μόλις ξεκινούσαν το γυμνάσιο. Εμείς δεν προλάβαμε να έχουμε συμμαθητές αγόρια, όμως πήραμε μια εικόνα πώς θα ήταν το σχολείο μας όταν θα γινόταν «κανονικό». Έτσι το βλέπαμε τότε σαν μια μετάβαση στην κανονικότητα, γιατί υπήρχε μεγάλη επιθυμία από όλες τις μαθήτριες να γίνει μεικτό το σχολείο.

Έχετε πολύ έντονες αναμνήσεις από αυτή τη μετάβαση. Έγιναν και άλλες μεταρρυθμίσεις εκείνη την εποχή;

Ναι, ζήσαμε το σχολείο σε μια περίοδο πραγματικού εκσυγχρονισμού. Το ιδιότυπο καθεστώς που έχει η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία είχε γίνει πιο εμφανές: Η δεκαετία του ΄80 σημαδεύτηκε από τη μεγαλύτερη και πιο ουσιαστική συμμετοχή του κράτους στο σχολείο. Εκείνη την περίοδο το σχολείο απέκτησε ακόμα πιο δημοκρατικό χαρακτήρα, άρχισαν να ακούγονται περισσότερες απόψεις, υπήρξε ένα άνοιγμα του Αρσακείου, που με βοήθησε και στην επιλογή του δρόμου που ακολούθησα.

Ποια κατεύθυνση ακολουθήσατε;

Τότε υπήρχαν οι δέσμες. Και εγώ, όπως και αρκετές αγαπημένες φίλες μου, ακολούθησα την 3η δέσμη και μετά τις Πανελλήνιες φοίτησα από το 1989 στη Νομική του ΕΚΠΑ. Όταν ολοκλήρωσα τις σπουδές μου εκεί, πήγα για μεταπτυχιακό στην Αγγλία, όπου συνέχισα αρχικά για Master και στη συνέχεια για διδακτορικό με κατεύθυνση το ευρωπαϊκό δίκαιο.

Τι σας ώθησε σε αυτή την επιλογή;

Σαν μαθήτρια ονειρευόμουν να γίνω διπλωμάτης. Γι’ αυτό θέλησα να μπω στη νομική που ήταν η «κλασική» δίοδος προς αυτή την κατεύθυνση. Επίσης, ανήκω στη γενιά που έζησε την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Και στη συνέχεια, στο πανεπιστήμιο, ήμασταν η πρώτη γενιά που είχε την ευκαιρία να συμμετάσχει στο πρόγραμμα Erasmus. Συγκεκριμένα ήταν η δεύτερη χρονιά λειτουργίας του Erasmus στα ελληνικά πανεπιστήμια. Μέσω αυτού του προγράμματος φοίτησα, κατά τη διάρκεια των εγκύκλιων σπουδών μου, για 6 μήνες στην Αγγλία, όπου, χάρη στην ευκαιρία που μου είχε προσφέρει το πρόγραμμα, απέκτησα έναν προσανατολισμό προς το ευρωπαϊκό δίκαιο, αλλά και υιοθέτησα την ευρύτερη φιλοσοφία του προγράμματος που ενσαρκώνει την ελευθερία της διακίνησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μια Ένωση χωρίς σύνορα και με ίσες ευκαιρίες παντού. Τότε δεν γνώριζα τι ήθελα να κάνω στο μέλλον, όμως ήξερα ότι με ενδιέφερε πολύ η Ελλάδα σαν ευρωπαϊκή χώρα, κάτι που οφείλω και στο Σχολείο!

Με ποιον τρόπο σας βοήθησε το Σχολείο;

Ήμασταν η γενιά που ήδη βρισκόμασταν στο γυμνάσιο όταν η Ελλάδα εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, όπως λεγόταν τότε. Έτσι ζήσαμε πολύ έντονα αυτή την αλλαγή με μεγάλο μέρος του αφηγήματος της δημοκρατίας μας τότε να αναφέρεται σε αυτή την επιτυχία και να μας δημιουργεί μεγάλη ευφορία και ενθουσιασμό για την Ευρώπη. Όλη αυτή η ατμόσφαιρα που επικρατούσε και στην παιδεία μας μου δημιούργησε μια περιέργεια για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Υπήρχε το σύνθημα: «Είσαι στην ΕΟΚ, μάθε για την ΕΟΚ». Αυτό το ενδιαφέρον με ώθησε να σπουδάσω Νομικά, όπως και τη διπλανή μου στο θρανίο, με την οποία μαζί επωφεληθήκαμε από το πρόγραμμα Erasmus. Εκείνη πήγε στη Γαλλία, εγώ στην Αγγλία. Και οι δύο ζούμε σε ευρωπαϊκές χώρες εκτός Ελλάδος και είμαστε το ίδιο φίλες μέχρι σήμερα. Διατηρώ όλες μου τις φιλίες από το Σχολείο: οι καλύτερές μου φίλες είναι οι φίλες μου από το Αρσάκειο. Το Αρσάκειο δεν μου έδωσε μόνο τα ακαδημαϊκά προσόντα, ευεργέτησε και την προσωπική μου ζωή με πραγματικές φιλίες. Αυτό είναι το μεγαλύτερο δώρο: να είμαστε δεμένες με ισχυρούς δεσμούς με φίλες με τις οποίες μοιραζόμαστε μέχρι σήμερα την ίδια παιδεία, τις ίδιες αξίες ζωής.

Ως σημερινό στέλεχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ποια είναι η παρακαταθήκη από το Σχολείο σας;

Καταρχάς μας έδωσε τον πόθο του «αριστεύειν», την ανάγκη να πετύχουμε –χωρίς να υπάρχει κατευθυνόμενη στόχευση– μέσα από το μάθημα του Επαγγελματικού Προσανατολισμού. Το Αρσάκειο μας εφοδίασε με αυτά που χρειαζόταν καθεμιά ξεχωριστά. Θαυμάζω μέχρι σήμερα την ευρύτερη παιδεία που πήραμε μέσα από τη διδασκαλία των ξένων γλωσσών, που ήταν πολύ βασικές στο Αρσάκειο. Μας ενθάρρυναν να μάθουμε ξένες γλώσσες και είχαμε τη δυνατότητα να μάθουμε Γαλλικά και Αγγλικά, χωρισμένες σε επίπεδα ανάλογα με τις γνώσεις μας. Η δική μου εμπειρία είναι ότι χωρίς καθόλου φροντιστήριο ή ιδιαίτερα μαθήματα τελείωσα το Αρσάκειο έχοντας δίπλωμα Proficiency στα Αγγλικά! Γεγονός που μου εξασφάλισε την πρώτη επαγγελματική μου δραστηριότητα ήδη από τα φοιτητικά μου χρόνια. Στο Αρσάκειο όμως μας ενθάρρυναν να μάθουμε και να αγαπήσουμε και την τέχνη. Τιμούσαμε όλες ανεξαιρέτως τις επετείους κάθε χρόνο με καλλιτεχνικές εκδηλώσεις πολύ υψηλού επιπέδου, τόσο από αισθητική άποψη όσο και από επιστημονική τεκμηρίωση: η μουσική, τα καλλιτεχνικά, το θέατρο, οι παραδοσιακοί χοροί ήταν σημαντικές πτυχές της παιδείας μας.

Λέτε δηλαδή ότι υπήρχε μια κουλτούρα ολοκλήρωσης της προσωπικότητας των μαθητών μέσα από ποικιλία δραστηριοτήτων;

Και όχι μόνο αυτό. Παράλληλα με τα όσα σας προανέφερα, υπήρχαν υποτροφίες και κοινωνική διαστρωμάτωση, αλλά και συμμαθήτριες από όλες τις περιοχές της Αθήνας, γεγονός που, μαζί με τη γενική νοοτροπία που επικρατούσε στο Σχολείο, καθιστά το Αρσάκειο ένα πολύ δημοκρατικό σχολείο. Τουλάχιστον στη δική μου τάξη δεν γνωρίσαμε ελιτισμό, δεν ζήσαμε κάποια προνομιακή συμπεριφορά εκ μέρους των καθηγητών προς ορισμένες μαθήτριες. Ήμασταν σε ένα προνομιούχο σχολείο, με μοντέρνες εγκαταστάσεις, στο οποίο ακούγονταν όλες οι απόψεις. Αποφοιτήσαμε από το Αρσάκειο με ανοιχτό μυαλό και ορίζοντες, πράγμα που μας βοήθησε και ως προς τη στάση μας στα πολιτικά θέματα, αλλά και στην κοινωνική μας ζωή.

Με ποιο κριτήριο επιλέξατε να συνεχίσετε μεταπτυχιακές σπουδές στην Αγγλία;

Έχοντας το Proficiency από το Αρσάκειο, το οποίο τότε ισοδυναμούσε με επάρκεια διδασκαλίας, συγκέντρωσα το χρηματικό ποσό που μου επέτρεπε να υποστηρίξω ένα μεταπτυχιακό στην Αγγλία. Την εποχή εκείνη όποιος ήθελε να κάνει Ευρωπαϊκό Δίκαιο πήγαινε στη Γαλλία. Όμως και στο Ηνωμένο Βασίλειο ήταν πολύ δυνατές οι αντίστοιχες σπουδές, ακριβώς επειδή υπήρχε αυτή η τάση αμφισβήτησης της Ευρώπης. Υπήρχε πολύ πάθος για να αποδείξουμε στους εαυτούς μας γιατί είναι σημαντική η Ένωση της Ευρώπης. Στα Αγγλικά υπήρχε η φιλοσοφία του «tough love» σχετικά με την Ευρώπη, αλλά και για αυτό ήμουν προετοιμασμένη από το Αρσάκειο, γιατί μας έμαθε ότι κάποιες φορές πρέπει να αντιληφθούμε τα πράγματα μέσα από την αμφισβήτηση.

Πώς συνεχίσατε μετά το master;

Αρχικά μου γεννήθηκε η επιθυμία να δοκιμαστώ στον ακαδημαϊκό χώρο. Είχα την ευκαιρία να συνεχίσω σε ένα πολύ καλό πανεπιστήμιο, αφού «ψαχνόμουν» συνεχώς για το καλύτερο, όπως έμαθα στο Αρσάκειο. Φοίτησα για τον διδακτορικό μου τίτλο στο Ευρωπαϊκό Συνταγματικό Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ.

Έχοντας έναν τέτοιο τίτλο σπουδών, θελήσατε η επαγγελματική σας δραστηριότητα να είναι σχετική με την Ευρωπαϊκή Ένωση;

Αρχικά εργάστηκα ως δικηγόρος στις Βρυξέλλες και, αφού πέρασα τον σχετικό διαγωνισμό, εδώ και 20 χρόνια εργάζομαι στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Έχω περάσει από διάφορες θέσεις και τα τελευταία 3 χρόνια είμαι αποσπασμένη στο γραφείο του Έλληνα επιτρόπου Μαργαρίτη Σχοινά, ο οποίος είναι και ο πρώτος Έλληνας αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ως διευθύντρια του γραφείου του χειρίζομαι όλα τα θέματα του χαρτοφυλακίου του που επικεντρώνεται στην προώθηση του Ευρωπαϊκού Τρόπου Ζωής.

Στο πρώτο τραπέζι συνεδριάσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

Από τη θέση σας αυτή πώς βλέπετε τους Έλληνες που ζουν στην Ελλάδα ως προς τη σχέση τους με την Ευρώπη και αντίστροφα τους Ευρωπαίους σε σχέση με την Ελλάδα;

Όταν κάποιος εισέρχεται στην ευρωπαϊκή οικογένεια αφήνει το διαβατήριό του σε ένα συρτάρι και γίνεται ισότιμος συμμέτοχος μιας άλλης ιδέας, χωρίς φυσικά να ξεχνάει τις εθνικές του καταβολές. Απαντώντας πιο συγκεκριμένα στο ερώτημά σας οφείλω να επισημάνω ότι η Ελλάδα είχε πάντα έντονη παρουσία στην Ευρώπη. Μπήκε ως μια χώρα η οποία ήθελε, μέσω της ευρωπαϊκής της πορείας, να αποδείξει ότι είναι μια Δημοκρατία με ισχυρά θεμέλια, προβάλλοντας και οικονομικές αξιώσεις από την τότε ΕΟΚ, την πρώτη προσπάθεια της Ευρώπης να ενωθεί αρχικά σε οικονομική κοινότητα. Εκπροσωπήθηκε δε στην Ευρώπη από λαμπρούς και αξιόλογους ανθρώπους σε όλες τις θέσεις και τα αξιώματα. Ακόμη και στις πιο δύσκολες στιγμές, την εποχή της κρίσης, όταν ο ευρωσκεπτικισμός βρήκε υποστηρικτές και στην Ελλάδα, ο τότε πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ αγωνίστηκε για την παραμονή της στην Ευρωπαϊκή Νομισματική Ένωση. Όλοι πιστεύουν ότι η Ελλάδα είναι ευρωπαϊκή χώρα και επειδή η οικογένεια είναι μεγάλη, είμαστε 27 χώρες με πολλές διαφορετικές καταβολές, πρέπει να ξέρουμε ότι η Ελλάδα ανήκει στους πρωταγωνιστές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι μια χώρα με εμπειρία στη λειτουργία της ΕΕ, εφόσον είναι το 10ο κατά σειρά κράτος που έγινε μέλος της, και παραμένει μια χώρα που εισακούγεται με ισχυρή θέση στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Έχει ζήσει και τα δύσκολα, την περίοδο της αμφισβήτησης, όπου και η Ευρώπη έπρεπε να αποδείξει ότι βρίσκεται στο πλευρό της Ελλάδας, αλλά έχει ζήσει και τα θετικά. Για ένα όμως είμαι απολύτως βέβαιη: οι Έλληνες παραμένουμε σταθερά φιλοευρωπαίοι.

Πώς βλέπετε το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης μετά την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου;

Είναι αλήθεια ότι και η Ελλάδα και η Ευρωπαϊκή Ένωση θα περάσουν μια δύσκολη περίοδο, επειδή πάντοτε θα υπάρχουν γεγονότα που θα θέτουν υπό αμφισβήτηση τη σημασία της Ευρώπης. Έχουμε να αντιμετωπίσουμε ένα νέο κύμα ευρωσκεπτικισμού και νομίζω ότι ως Έλληνες είναι σημαντικό να κρατήσουμε τη θέση μας μέσα στην Ευρώπη, γιατί, με βάση τις καταβολές μας, την ιστορία και τον πολιτισμό μας, εκπροσωπούμε τη δημοκρατία και τις προσωπικές ελευθερίες. Είναι μια διαρκής διαδικασία αλληλεπίδρασης: όταν δεν τηρούμε αυτές τις αρχές, έρχεται η Ευρώπη να μας το υπενθυμίσει και, όταν στην Ευρώπη παρουσιάζεται έλλειμμα, χρειάζεται την Ελλάδα ως συμβολική πηγή των αξιών αυτών. Πιστεύω, όχι μόνο επειδή αυτός είναι ο ρόλος μου στην ΕΕ, αλλά ως ένας ακόμη υπηρέτης της ευρωπαϊκής ιδέας, ότι η σχέση της Ελλάδας με την ΕΕ είναι μια σχέση υγιής και δυναμική.

Ποιος ακριβώς είναι ο ρόλος σας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή;

Σήμερα έχω τη μεγάλη τύχη να υπηρετώ με μια εξαιρετική ομάδα, διευθύνοντας το γραφείο του αντιπροέδρου μας, ένα χαρτοφυλάκιο που έχει τον τίτλο «Προώθηση του Ευρωπαϊκού Τρόπου Ζωής». Του τρόπου ζωής δηλαδή που απολαμβάνουμε προνομιακά στην Ευρώπη, στην Ευρώπη της δημοκρατίας, των θεμελιωδών αρχών και αξιών αλλά και των ατομικών και προσωπικών ελευθεριών. Χαρακτηριστικά θα σας αναφέρω ότι ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι, που συμμετείχε πρόσφατα στη συνάντηση κορυφής των ηγετών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αναφέρθηκε ακριβώς σε αυτή την έννοια σε σχέση με την επίθεση της Ρωσίας στη χώρα του: είπε ότι πρόκειται για μια επίθεση κατά του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής! Γιατί αυτός ο ευρωπαϊκός τρόπος ζωής είναι αξιοζήλευτος! Δεν υπάρχει άλλη τέτοια ένωση μέσα στην οποία 27 χώρες να συμφωνούν πως θα διαχειριστούν από κοινού κρίσεις, όπως αυτή που πρόσφατα περάσαμε με την υγειονομική κρίση του κορωνοϊού, που συμφωνήσαμε να αγοράσουμε εμβόλια μαζί, να πάρουμε κοινά μέτρα αλλά και στη συνέχεια να τα άρουμε μαζί για να επανέλθουμε και πάλι στην κανονικότητα. Την ίδια κοινή στάση κρατήσαμε και στον πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας όταν αποφασίσαμε να συστρατευτούμε για να βοηθήσουμε μια χώρα, μια ευρωπαϊκή γειτονική χώρα που αμύνεται. Αυτή η πολιτική συμπόρευση 27 κρατών-μελών που ανήκουν σε μια ένωση που δεν έχει ομοσπονδιακό σύστημα είναι μοναδική στον κόσμο και είναι η δύναμη της ΕΕ.

Αυτός ο ευρωπαϊκός τρόπος ζωής, που είναι αξιοζήλευτος, πιστεύετε ότι μπορεί να διδαχθεί στα σχολεία;

Ο ευρωπαϊκός τρόπος ζωής προκύπτει από τα ίδια τα σχολεία. Οι αξίες και οι αρχές που διδάσκονται οι μαθητές των ευρωπαϊκών σχολείων είναι αυτές που δημιουργούν τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής.

Τι εννοούμε ακριβώς με τον όρο «ευρωπαϊκός τρόπος ζωής»;

Είναι ένα ευρύ και απολύτως σύγχρονο χαρτοφυλάκιο﮲ μοντέρνο με την έννοια του πόσο επίκαιρα είναι τα θέματα από τα οποία αποτελείται. Από τη μια πλευρά περιλαμβάνει το μεταναστευτικό, το οποίο είναι φλέγον ζήτημα για την Ευρώπη σε εκλογικές περιόδους. Σε όλες τις χώρες είναι βασικό θέμα στην ατζέντα των πολιτικών κομμάτων και κυρίαρχο ζήτημα στον δημόσιο καθημερινό διάλογο. Οι μετανάστες που δικαιούνται να έρθουν στην Ευρώπη αποτελούν μέρος της ευρωπαϊκής κοινωνίας, θα είναι οι νέοι Ευρωπαίοι, ισότιμα μέλη όλων των κρατών-μελών. Από την άλλη πλευρά υπάρχει η ασφάλεια, γιατί χωρίς ασφάλεια η Ευρώπη δεν μπορεί να συνεχίσει να εξελίσσεται. Είμαστε μια ανοιχτή οικονομία, μια ανοιχτή κοινωνία, πρέπει να έχουμε και υψηλές ασφαλιστικές δικλείδες που να μας προστατεύουν. Για παράδειγμα, μέρος της καθημερινότητάς μας είναι οι κυβερνοεπιθέσεις και η παραπληροφόρηση. Αυτοί, μεταξύ άλλων, είναι οι τρόποι με τους οποίους αποσταθεροποιούν σήμερα τα πολιτεύματα και τις κοινωνίες οι έξωθεν παράγοντες που θέλουν μια Ευρώπη λιγότερο δυνατή. Κάποτε μας απασχολούσαν αποκλειστικά οι τρομοκρατικές επιθέσεις. Σήμερα αυτές μπορούν να ξεκινήσουν στο διαδίκτυο, που βρίσκεται στα σπίτια μας, στις δουλειές μας, παντού στην κοινωνία, μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης όπου μεταδίδονται μηνύματα μίσους, πολέμου, ρατσισμού, αντισημιτισμού. Όλα αυτά είναι θέματα που αφορούν τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής. Βασικά στοιχεία του επίσης είναι η υγεία, η παιδεία και οι δεξιότητες, ο πολιτισμός, ο αθλητισμός αλλά και η ελευθερία της θρησκείας, η μάχη κατά του αντισημιτισμού. Η υγεία για παράδειγμα προστατεύεται στην Ευρώπη: κάθε πολίτης έχει δικαίωμα στην υγεία και γι’ αυτό στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχει σε κάθε χώρα εθνικό σύστημα υγείας. Σε αυτό βασιστήκαμε στην αρχή της πανδημίας, ώστε να διαχειριστούμε και οι 27 χώρες από κοινού αυτή την κρίση. Όταν κάποιες χώρες προσπάθησαν να κλείσουν τα σύνορά τους, η ΕΕ ενήργησε αστραπιαία έτσι ώστε να προστατέψει τη διασυνοριακή αγορά και να εξασφαλίσει, μέσω της αλληλεγγύης, να έχουν όλες οι χώρες μάσκες και φαρμακευτικό υλικό, αλλά και ιατρικό προσωπικό όταν αυτό χρειάστηκε και στη συνέχεια. Ο στόχος ήταν ένας και τον πετύχαμε χάρη στην  Ευρώπη: Όλες οι χώρες –χωρίς εξαιρέσεις και αποκλεισμούς– να έχουν ισότιμη πρόσβαση σε φαρμακευτική αγωγή και εμβόλια.

Θα ήσασταν πρόθυμη να μιλήσετε στους μαθητές μας για όλα αυτά τα πολύ ενδιαφέροντα;

Με μεγάλη μου χαρά! Έχω ήδη έρθει σε επαφή με την αντιπροσωπεία μας στην Αθήνα για να ενταχθώ στο πρόγραμμα «Back to School». Αγαπάω πραγματικά το Σχολείο μου και θα είναι πολύ συγκινητικό να μιλήσω στα παιδιά που φοιτούν σήμερα και να μοιραστώ μαζί τους ό,τι θεωρούν σχετικό και χρήσιμο.

Σας ευχαριστούμε πολύ.

Παρακολουθήστε στο βίντεο που ακολουθεί (5:17′-24:00′) τη Δέσποινα Σπανού, η οποία μίλησε για τους κινδύνους στην κυβερνοασφάλεια και πώς τους αντιμετωπίζει η Ευρώπη.